Oyun Teorisi

Kurnaz polisin biri iki kuyumcu hırsızını yakalar ve sorguya çeker. Niyeti bu hırsızlara bir hafta önceki banka soygununu yıkmaktır. Polisin elinde bu iki hırsızın bankayı soyup soymadığına dair hiçbir kanıt yoktur, ama polis davanın kapanmasını istemektedir. Bu yüzden hırsızların bankayı soyduklarını itiraf etmeleri gerekmektedir. Oysa kuyumcu hırsızlarının ne banka soygunuyla ne de soygun sırasında işlenen cinayetle bir alakaları vardır. Kurnaz polis bunun üzerine şöyle bir formül düşünür. Polis bu iki hırsızı birbirlerinden haberi olmayacak şekilde iki ayrı sorgu odasına yerleştirir. Sonra ikisine de ayrı ayrı itiraf etme ya da etmeme durumlarında ne olacağını şu şekilde anlatır. Eğer iki hırsız birden itiraf ederse ikisi de onar yıl hapis yatacak. Biri itiraf ederse, itiraf eden iki yıl, itiraf etmeyen ise on beş yıl yatacak. İkisi de itiraf etmezse kuyumcu dükkânını soyma girişiminden üçer yıl yatacaklar. Bu durumda artık mahkûm olacakları kesinleşmiş hırsızlarımız düşünürler. Diğer mahkûm itiraf ederse, itiraf etmek daha iyi. İtiraf etmezse de itiraf etmek daha iyi. Bu durumda iki mahkûm da işlemedikleri suçu kabul ederler. İkisi de doğruyu söylese üç yıl yatacakken şimdi ikisi de onar yıl yatmak zorunda kalacaklar.

Bu oyun mahkûmun ikilemi olarak bilinir. Özelliği istikrarlı sonucun genel refahın kötülüğüne olması.

İki tane çoban vardır, ikisinin de kendi koyun sürüsü vardır. Köyün ilerisinde ufak bir çimlik alan vardır. Çimlik alan ancak iki sürüyü her zaman doyuracak kadar geniş değildir. Ya sadece bir sürü gidecek ya da iki sürü bu çimliğe her zaman gelmeyecek. Her iki çoban da oturur düşünür ve diğer çoban o çimliğe gitse de gitmese de gitmenin kendi yararına olduğunu keşfeder ve sürüsünü o çimliğe götürür her zaman. Tabii çimlik iki sürüyü kaldıramadığı için kurur.
Bu iki senaryo arasında, senaryo bir defa tekrarlandığı sürece, oyun kuramsal açıdan bir fark yoktur. Adam Smith yanılmıştır, kişiler kendi çıkarlarını toplumun çıkarlarının önüne koyarsa bazen toplumsal felakete yol açabilirler.